Φυσική δραστηριότητα στις αναπτυξιακές ηλικίες.

Τα τελευταία χρόνια έχει παρατηρηθεί αυξανόμενο ενδιαφέρον από την ακαδημαϊκή κοινότητα για τα οφέλη και τις προσαρμογές που μπορεί να προκαλέσει η φυσική δραστηριότητα στις αναπτυξιακές ηλικίες. Η μελέτη της εξελικτικής πορείας της ανάπτυξης παιδιών και εφήβων καθώς και οι συνήθειες που αναπτύσσουν στη φάση αυτή, έχουν οδηγήσει σε ασφαλή συμπεράσματα σχετικά με το σημαντικό ρόλο που παίζει η σωματική δραστηριότητα. Στόχος του συγκεκριμένου άρθρου είναι να αναδείξει τη σπουδαιότητα της συστηματικής σωματικής άσκησης ως μέσο πρόληψης αλλά και αντιμετώπισης μεταβολικών ασθενειών, μυοσκελετικών παθήσεων και ψυχικών διαταραχών που ενδεχομένως να έρθει αντιμέτωπο το νεαρό άτομο από τα πρώτα στάδια της ανάπτυξης του, μέχρι και τη φάση της ενηλικίωσης.

Τα επίπεδα της καθιστικής ζωής ολοένα και αυξάνονται οδηγώντας σε συστηματική μείωση της φυσικής δραστηριότητας κυρίως σε άτομα ηλικίας από 10 ετών και άνω όπου η παιδική παχυσαρκία αναδεικνύεται ως ο μεγαλύτερος κίνδυνος σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (Π.Ο.Υ). Η εκτεταμένη συσσώρευση λιπώδους ιστού που προκαλείται από την αυξημένη θερμιδική πρόληψη και την μειωμένη θερμιδική δαπάνη, ελλείψει σωματικής άσκησης, μπορεί να προκαλέσει σοβαρά μεταβολικά νοσήματα όπως ο Σακχαρώδης Διαβήτης τύπου ΙΙ, και να γίνει η αιτία για μελλοντική εμφάνιση σοβαρών ασθενειών (1).

Οι Οδηγίες Φυσικής Δραστηριότητας από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (Π.Ο.Υ) και το Αμερικανικό Κολλέγιο Αθλητιατρικής (ACSM) προτείνουν καθημερινή μη οργανωμένη φυσική δραστηριότητα για τουλάχιστον 2 ώρες. Μη οργανωμένη φυσική δραστηριότητα ορίζεται οποιαδήποτε μορφή άσκησης παιγνιώδους μορφής που περιλαμβάνει κίνηση άρα και ενεργειακή δαπάνη με στόχο διασκέδαση και ψυχαγωγία και 60’ ημερησίως ή τις περισσότερες ημέρες της εβδομάδας οργανωμένη φυσική δραστηριότητα σε σύλλογο υπό την επίβλεψη προπονητή και ειδικού σε θέματα φυσικής κατάστασης (ACSM 2007, WHO 2011).

Τα οφέλη που παρατηρούνται είναι πολλά όπως η ανάπτυξη μυϊκής δύναμης, η καρδιοαναπνευστική ικανότητα, η σύσταση σώματος, η οστική πυκνότητα, αλλά και πνευματικοί παράγοντες όπως είναι η ψυχική υγεία, τα γνωστικά αντικείμενα που αναπτύσσονται, οι επιδόσεις στο σχολείο και τέλος ελαχιστοποιείται σε μεγάλο βαθμό το ρίσκο για μυοσκελετικούς τραυματισμούς. Ο αναπτυσσόμενος σκελετός, κυρίως στις ευαίσθητες περιόδους ανάπτυξης του νεαρού ατόμου, παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον ως προς τις συνήθειες που πρέπει να αποφεύγονται αλλά και τους τύπους άσκησης που πρέπει να προτιμώνται με σκοπό την ομαλή ανάπτυξη ενός υγιούς μυοσκελετικού συστήματος.

→ Ανάπτυξη και Ωρίμανση.
Η ανάπτυξη και η ωρίμανση είναι δύο διακριτές έννοιες. Η πρώτη αναφέρεται στην αύξηση του μεγέθους του σώματος και είναι αποτέλεσμα κυρίως της αύξησης των κυττάρων σε μέγεθος και αριθμό, και η δεύτερη στο ρυθμό και στο χρόνο της διαδικασίας κατά την οποία το παιδί γίνεται ενήλικας.

Οι δύο αυτοί ορισμοί σε συνδυασμό με την ευαίσθητη περίοδο την οποία διανύει το νεαρό άτομο ( νηπιακή, παιδική και προεφηβική ηλικία) οδηγεί με ασφάλεια στη διαμόρφωση ενός προπονητικού προγράμματος που θα προκαλέσει τις επιθυμητές προσαρμογές στον αναπτυσσόμενο σκελετό χωρίς το ρίσκο για εμφάνιση τραυματισμών. Ανάλογα με την αναπτυξιακή φάση που διανύεται, ένα παιδί μπορεί να αντιδράσει διαφορετικά σε εξωτερικά ερεθίσματα και επιβαρύνσεις.
• Ξεκινώντας από την νηπιακή ηλικία δίνονται έμφαση σε ικανότητες όπως ο νευρομυϊκός συντονισμός, η ισορροπία, η ευκαμψία και οι κινητικές δεξιότητες.
• Η ανάπτυξη συνεχίζεται στην παιδική ηλικία όπου εισάγονται κομμάτια φυσικής κατάστασης που αφορούν τη δύναμη, την ταχύτητα και την ταχυδύναμη.
• Στην προεφηβεία και αργότερα, αναπτύσσονται ο αερόβιος και ο αναερόβιος μηχανισμός παραγωγής ενέργειας που επιτρέπουν στο νεαρό άτομο τη συμμετοχή του σε δραστηριότητες τόσο μακράς διάρκειας και μέτριας έντασης, όσο και σε πολύ μικρής διάρκειας και πολύ υψηλής έντασης.

Όλα τα στοιχεία της φυσικής κατάστασης θα πρέπει πάντα να εξατομικεύονται ανάλογα με τις δυνατότητες του κάθε παιδιού αλλά και να εντάσσονται σε δραστηριότητες που έχουν ψυχαγωγικό χαρακτήρα αλλά και παιγνιώδη μορφή με σκοπό τη συστηματική συμμετοχή σε φυσικές δραστηριότητες αλλά και την αύξηση του ενδιαφέροντος για άσκηση.

Η προπόνηση μυϊκής ενδυνάμωσης από τα πρώτα στάδια της ανάπτυξης μέχρι και την εφηβεία μπορεί να προκαλέσει σημαντικές μεταβολές στην διαμόρφωση ενός υγιούς μυοσκελετικού συστήματος που θα προστατεύει το νεαρό άτομο από τραυματισμούς χωρίς να έχει καμία αρνητική επίπτωση στη σκελετική ανάπτυξη (π.χ. ύψος). Η αύξηση της μυϊκής μάζας σε συνδυασμό με την ενίσχυση της οστικής πυκνότητας θα βοηθήσει τον αναπτυσσόμενο σκελετό να αποτυπώσει με μεγαλύτερη ευκολία διάφορα κινητικά πρότυπα που θα τον οδηγήσουν στην αποτελεσματικότερη ανάπτυξη δεξιοτήτων (τρέξιμο, άλμα, ρίψη, ισορροπία κ.λπ.). Αρχικά με το βάρος του σώματος, κυρίως μέσα από παιγνιώδη μορφή και στη συνέχεια, στα επόμενα στάδια της ανάπτυξης, με τη χρήση αντιστάσεων μπορεί ένα παιδί να αυξήσει τη μυϊκή του μάζα, πάντα με την επίβλεψη ειδικού προπονητή σε θέματα φυσικής κατάστασης κυρίως όταν γίνεται χρήση εξωτερικών επιβαρύνσεων-αντιστάσεων.
Η ψυχική υγεία και η πνευματική διέγερση αποτελούν από τα σημαντικότερα οφέλη της συστηματικής φυσικής δραστηριότητας. Τα νεαρά άτομα αναπτύσσοντας ένα υγιές σώμα, ενισχύουν το αίσθημα της ικανότητας αλλά και της αυτοπεποίθησης, κάτι που μπορεί να τους οδηγήσει στο να δοκιμάζουν νέα πράγματα με μεγαλύτερη ευκολία, χωρίς τον φόβο της αποτυχίας και είναι περισσότερο δεκτικά σε νέες κινητικές δεξιότητες (2).
Όλο αυτό κάνει σαφή την επίδραση της άσκησης και στη διαμόρφωση της προσωπικότητας και του χαρακτήρα του παιδιού.

Τέλος καλύτερη φυσική κατάσταση ισοδυναμεί με καλύτερη ανάπτυξη νέων γνωστικών αντικειμένων, αντιληπτικής ικανότητας, μη απόσπαση προσοχής αλλά και κατανόηση διάφορων καταστάσεων που απαιτούν σκέψη και λήψη αποφάσεων.
Η φυσική άσκηση μπορεί από μόνη της να αποδειχθεί σαν μέσο πρόληψης για διάφορες ασθένειες. Ενισχύει το ανοσοποιητικό σύστημα και διαμορφώνει ένα υγιές μυοσκελετικό σύστημα κατά τη διάρκεια της ανάπτυξης του παιδιού και επομένως θέτει τις βάσεις για μια υγιή ενήλικη ζωή.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
• ACSM ,Αξιολόγηση & Σχεδιασμός προγραμμάτων Άσκησης, 2η Ελληνική Έκδοση, 2015
• WHO, Global Recommendations on Physical Activity for Health, 2011
• 1. Singh Chahar P. Physiological basis of Growth and Development among Children and Adolescent in Relation to Physical Activity. Am J Sport Sci Med. 2014;2(5A):17–22.
• 2. Zwolski C, Quatman-Yates C, Paterno M V. Resistance Training in Youth: Laying the Foundation for Injury Prevention and Physical Literacy. Sports Health. 2017 Sep 1;9(5):436–43.