Ανάπτυξη των παιδιών,
πότε πρέπει να ανησυχούν οι γονείς;

Ψυχοκινητική ανάπτυξη είναι η διαδικασία κατά την οποία το παιδί αποκτά συνεχώς νέες δεξιότητες σε όλους τους τομείς, στην κίνηση, στη γλώσσα, στη γνώση αλλά και στο συναίσθημα ή το δέσιμο προς την οικογένεια. Η ανάπτυξη εξαρτάται και επηρεάζεται από γενετικούς παράγοντες, αλλά και περιβαλλοντικούς, όπως το οικογενειακό περιβάλλον, η διατροφή ή τα χρόνια νοσήματα.
Πολύ σημαντικό ρόλο παίζουν τα ερεθίσματα που λαμβάνει ένα παιδί, ήδη από τη βρεφική του ηλικία. Αν θα βιώσει άγχος, απόρριψη, θετική ενίσχυση, αγάπη, αγκαλιά, φροντίδα κ.λπ, αντίστοιχα θα αναπτυχθεί το συναίσθημα, το δέσιμο με τα άτομα του οικογενειακού του περιβάλλοντος και η περαιτέρω ανάπτυξή του στην κοινωνία. Οι συναισθηματικές αντιδράσεις στα βρέφη αρχικά είναι γενικευμένες, δηλαδή εκδηλώνονται καθολικά με κινήσεις όλου του σώματος και εν συνεχεία, όσο αυτά μεγαλώνουν, εξειδικεύονται σε αντιδράσεις όπως το γέλιο ή το κλάμα.
Η γλωσσική ανάπτυξη είναι επίσης σύνθετη λειτουργία και εξαρτάται από πολλούς παράγοντες. Απαραίτητη προϋπόθεση για την ανάπτυξη γλωσσικής δεξιότητας είναι η πρώιμη έκθεση στην ομιλία, ήδη από τη νεογνική ηλικία. Ενδομήτρια το έμβρυο αντιδρά με διαφορετικές κινήσεις στους ήχους ομιλίας και τη μουσική. Το νεογνό δείχνει προτίμηση για την ανθρώπινη φωνή και έχει ικανότητα να διακρίνει διαφορετικούς ήχους, γεγονός που τονίζει τη σημασία της πρώιμης έκθεσης στην ομιλία.
Η κινητική ανάπτυξη ενός παιδιού πρώτα εξαρτάται από την ανάπτυξη του νευρικού του συστήματος και έπειτα σε συνδυασμό με τα ερεθίσματα που θα πάρει το παιδί από το περιβάλλον του. Για να πραγματοποιηθούν οι εκούσιες κινήσεις, πρέπει πρώτα να ωριμάσει το νευρικό σύστημα, να εξαφανιστούν τα πρωτόγονα αντανακλαστικά (π.χ. να εξαφανιστεί το αντανακλαστικό του δραγμού), ώστε να πραγματοποιηθεί εκούσια σύλληψη αντικειμένου ή παιχνιδιού στην παλάμη.
Όσον αφορά στις υπόλοιπες αισθήσεις, η γεύση είναι ανεπτυγμένη από νωρίς, ενώ η όσφρηση βοηθά το νεογέννητο να βρίσκει τη θηλή της μητέρας του ήδη από τις πρώτες ώρες ζωής. Η όραση είναι ανώριμη στη γέννηση και αναπτύσσεται πλήρως μέχρι τα 2 χρόνια.
Μην ξεχνάμε ποτέ ότι μπορεί η πορεία της ανάπτυξης να είναι για όλα τα παιδιά η ίδια, όμως ο ρυθμός είναι φυσικό και φυσιολογικό να ποικίλλει από το ένα παιδί στο άλλο.
Ηλικία 0-3 μηνών
Το νεογέννητο μωράκι σε πρηνή θέση (μπρούμυτα) στιγμιαία ανυψώνει το κεφάλι του, ενώ όταν το έλκουμε προς την καθιστή θέση (με προσοχή πάντα), σχεδόν πλήρως καθυστερεί το κεφάλι. Στον πρώτο μήνα ζωής μπορεί να παρακολουθήσει κινούμενο αντικείμενο σε κοντινή απόσταση και για λίγη ώρα και μπορεί να προσηλώσει το βλέμμα του στο πρόσωπο της μητέρας του. Οι παλάμες του είναι συνήθως κλειστές και αντανακλαστικά ό,τι τοποθετηθεί στην παλάμη του το κρατά σφιχτά (αντανακλαστικό σύλληψης ή δραγμού). Με έντονο θόρυβο ξαφνιάζεται και τινάζεται ή ακινητοποιείται στιγμιαία και εν συνεχεία κλαίει και μπορεί να παράγει και ήχους ευχαρίστησης, εκτός από το κλάμα. Σταματά να κλαίει όταν το παίρνει αγκαλιά η μητέρα του, την οποία αναγνωρίζει. Περίπου την 4η με 6η εβδομάδα ζωής χαμογελά.
Ηλικία 3-6 μηνών
Όταν βάζουμε το μωράκι μπρούμυτα μπορεί να σηκώσει το κεφάλι του και να στηριχθεί στα αντιβράχια. Εάν το έλκουμε σε καθιστή θέση, προκαλείται μόνο μικρή καθυστέρηση της κεφαλής. Όταν το κρατάμε όρθιο λυγίζει τα γόνατα. Παρακολουθεί με μεγαλύτερη ευκολία κινούμενα αντικείμενα. Εξαφανίζεται σιγά-σιγά το αντανακλαστικό της σύλληψης και κρατά ανοιχτές τις παλάμες, οπότε όταν τοποθετήσουμε π.χ. μια κουδουνίστρα ή κάποιο παιχνίδι στην παλάμη του μπορεί να το κρατήσει για λίγο. Επιθυμεί να πιάσει ο,τιδήποτε καινούριο ή αυτό που του κινεί την περιέργεια, παρατηρεί τα χέρια του και παίζει με τις παλάμες του. Μπορεί να αναγνωρίσει οικίες φωνές και ήχους ή να στρέψει το κεφάλι και τα μάτια αναζητώντας κάποιον ήχο. Εκφράζεται με διαφορετικούς ήχους ανάλογα με το τι νιώθει, π.χ. πείνα, φόβο, άγχος, χαρά, πόνο κ.λπ. Απολαμβάνει χάδια, τραγούδι, βόλτα, μπάνιο κ.λπ.
Ηλικία 6-9 μηνών
Μπορεί να γυρίσει από ύπτια σε πρηνή θέση (από ανάσκελα να γυρίσει μπρούμυτα) και μπορεί να στηριχθεί στις παλάμες με τεντωμένους βραχίονες. Όταν είναι ξαπλωμένο σηκώνει τα πόδια του και τα πιάνει, ενώ μπορεί να τα βάζει και στο στόμα. Όταν το έλκουμε σε καθιστή θέση βάζει δύναμη και ανασηκώνεται με την πλάτη όρθια. Μπορεί να καθίσει με βοήθεια υποστήριξης, ενώ όταν το κρατάμε σε όρθια θέση μπορεί να σηκώσει το βάρος του σώματός του. Σταδιακά, μέχρι τους 9 μήνες, κάθεται όλο και πιο σταθερά και για περισσότερη ώρα. Μπορεί να παρακολουθήσει με το βλέμμα του αντικείμενα και πρόσωπα σε κοντινή και μακρινή απόσταση. Απλώνει και πιάνει αντικείμενα με το χέρι του, τα φέρνει όλα στο στόμα προσπαθώντας να αναγνωρίσει τον κόσμο. Γι’ αυτό το σκοπό χρησιμοποιεί όλες τις αισθήσεις (γεύση, αφή, μυρωδιά, οπτική επαφή ή ήχο). Μεταφέρει τα αντικείμενα από το ένα χέρι στο άλλο με γερή λαβή και τα χτυπά στο τραπέζι. Γυρνά όταν ακούει οικεία φωνή από απόσταση και μπορεί να εντοπίσει την προέλευσή της. Μπορεί να ξεχωρίσει το διαφορετικό τόνο φωνής π..χ γλυκιά φωνή, θυμωμένη φωνή κ.λπ. Ξεκινά να λέει απλές ή διπλές συλλαβές (ντα, μα, μπαμπά, μαμά κ.ά). Γελάει όταν βλέπει τον εαυτό του στον καθρέφτη, ντρέπεται τους ξένους και κρύβεται.
Ηλικία 9-12 μηνών
Κάθεται σταθερά και παίζει για λίγη ώρα. Πιάνεται από έπιπλα και σηκώνεται, μπορεί να μετακινηθεί κυλώντας το σώμα και σταδιακά περπατά με πλάγια βήματα, ενώ στηρίζεται και ξανακάθεται στο πάτωμα. Παρατηρεί με μεγάλη προσοχή τα πάντα. Δείχνει με το δείκτη και μπορεί να πιάσει αντικείμενα χρησιμοποιώντας αντίχειρα και δείκτη. Κρατά ένα αντικείμενο σε κάθε χέρι και αν το πετάξει το αναζητά. Προσέχει ήχους χαμηλότερης έντασης και κάνει ησυχία για να τους ακούσει. Κατανοεί το «όχι» και το «μη». Γνωρίζει το όνομά του. «Μπαμπαλίζει» και φωνάζει δυνατά με ήχους για να τραβήξει την προσοχή. Μπορεί να κρατήσει τροφή στο χέρι του. Προσφέρει το παιχνίδι του σε άλλο πρόσωπο. Αναγνωρίζει τους ξένους και προσκολλάται στα οικεία πρόσωπα και στα πρόσωπα φροντίδας. Παίζει κρυφτό «κου κου τσα», χτυπά παλαμάκια. Έως την ηλικία την 12 μηνών σταδιακά μπορεί να σταθεί όρθιο ή και να περπατήσει μόνο του. Βελτιώνει τη λεπτή του κινητικότητα μεταξύ αντίχειρα και δείκτη. Πετάει συνεχώς αντικείμενα μακριά και τα ψάχνει με το βλέμμα, γνωρίζοντας προς τα πού τα έχει πετάξει. Δίνει τα παιχνίδια του στο χέρι ενηλίκου. Κατανοεί απλές εντολές και δείχνει με το δείκτη για να ζητήσει αυτό που θέλει. Γυρίζει και κοιτάζει όταν φωνάζουν το όνομά του. Λέει τις πρώτες του λεξούλες με νόημα. Πιάνει το κουτάλι και προσπαθεί να το φέρει στο στόμα. Γνέφει «γεια σου», προσπαθεί να μιμηθεί 1-2 ζωάκια. Δείχνει τρυφερότητα σε οικεία πρόσωπα και προσφέρει την αγκαλιά του.
Ηλικία 12-18 μηνών
Μέχρι την ηλικία των 18 μηνών περπατάει με καλή ισορροπία, τρέχει, ανεβαίνει σκάλα με στήριξη του ενός χεριού. Σκαρφαλώνει και κάθεται σε καρέκλα και μπορεί με άνεση να κατέβει ξανά. Μπορεί να πετάξει την μπάλα του και σκύβει για να πιάσει τα παιχνίδια του. Μπορεί να βάλει 3 κυβάκια το ένα πάνω στο άλλο. Μπορεί να κρατήσει ένα μολύβι ή μαρκαδόρο και να μουτζουρώνει σε χαρτί. Γυρίζει τις σελίδες βιβλίου. Καταφέρνει να πιει από κυπελλάκι ή ποτήρι. Προσπαθεί να φάει με το κουτάλι μόνο του. Μιμείται στο παιχνίδι πράγματα που βιώνει, όπως να ταΐζει ή να κοιμίζει ή ακόμα και να εξετάζει την κούκλα του. Αναγνωρίζει τα μέρη του σώματος.
Ηλικία 18-24 μηνών
Μέχρι την ηλικία των 2 ετών τρέχει με άνεση και ανεβοκατεβαίνει σκάλες (ένα σκαλί τη φορά). Μπορεί να σπρώχνει και να τραβάει καροτσάκι ή παιχνίδι με ρόδες. Μπορεί να σκαρφαλώσει σε όλα τα έπιπλα και μπορεί να κλωτσάει την μπάλα του. Καταφέρνει να βάλει 6 κύβους σε πύργο, πιάνει με μεγαλύτερη δεξιότητα το μολύβι, γυρίζει τις σελίδες ενός βιβλίου μία-μία, εκτελεί και θυμάται διπλές εντολές. Στην ομιλία προσπαθεί και συνδυάζει δυο λέξεις μαζί. Κοντά στα δυο έτη ξεκινά να χρησιμοποιεί ρήμα π.χ. θέλω, δώσε. Γνωρίζει ή ονομάζει αντικείμενα, πρόσωπα. Μπορεί να χρησιμοποιεί 100 λέξεις. Μιμείται πολλά ζωάκια και λέει «όχι» με νόημα. Χρησιμοποιεί κουτάλι, πιρούνι, ποτήρι. Ανοίγει πόρτες, ντουλάπια. Παίζει με άλλα παιδάκια και μιμείται στο παιχνίδι ήχους και κινήσεις π.χ. παιχνίδι με αυτοκινητάκια, μπουλντόζα, χτένισμα κούκλας.
Οποιαδήποτε στιγμή μας ανησυχήσει κάτι στην ανάπτυξη του παιδιού μας, απευθυνόμαστε στον παιδίατρο που παρακολουθεί το παιδί για περαιτέρω εκτίμηση.