Σακχαρώδης διαβήτης , μια ύπουλη ασθένεια των ημερών μας

Ο σακχαρώδης διαβήτης είναι μια πάθηση κατά την οποία το σάκχαρο του αίματος βρίσκεται σε επίπεδα υψηλότερα από το κανονικό, μια κατάσταση που ονομάζεται αλλιώς και υπεργλυκαιμία.

→ Τύποι Διαβήτη
Υπάρχουν τρεις γενικοί τύποι σακχαρώδους διαβήτη, ο τύπου 1, ο τύπου 2 και ο διαβήτης κύησης.
• Ο διαβήτης τύπου 2, οφείλεται στο γεγονός ότι το πάγκρεας δεν παράγει αρκετή ινσουλίνη ή τα κύτταρα του σώματος δεν ανταποκρίνονται σωστά στην ινσουλίνη που έχει παραχθεί. Χαρακτηρίζεται από κατάσταση υπερινσουλιναιμίας ή αλλιώς και αντίσταση στην ινσουλίνη, δηλαδή υψηλά επίπεδα ινσουλίνης στο αίμα, που όμως δεν καταφέρνουν να «αξιοποιούν» σωστά τη γλυκόζη που παράγεται από το σώμα ή καταναλώνεται με τη τροφή. Αυτή η μορφή διαβήτη παλαιότερα αναφερόταν ως διαβήτης ενηλίκων και τώρα αναφέρεται ως μη ινσουλινοεξαρτώμενος σακχαρώδης διαβήτης.
Η πιο κοινή αιτία είναι ο συνδυασμός υπερβολικού σωματικού βάρους (παχυσαρκία), η ανεπαρκής άσκηση και το γονιδιακό προφίλ του ατόμου (κληρονομικότητα). Παρόλα αυτά, υπάρχουν διαβητικοί τύπου 2 που χρειάζονται ινσουλίνη για την ρύθμιση τους για αυτό και λέγεται και ινσουλινοθεραπευόμενος στην συγκεκριμένη φάση.
• Αντίθετα, ο σακχαρώδης διαβήτης τύπου 1, λέγεται και αυτοάνοσος, και χαρακτηρίζεται από πλήρη έλλειψη ινσουλίνης καθώς το παγκρέας αδυνατεί να παράγει ινσουλίνη, γεγονός που οφείλεται στην απώλεια-καταστροφή των κυττάρων τύπου β των νησιδίων του παγκρέατος. Ο διαβήτης τύπου 1, αναφερόταν αρχικά ως νεανικός διαβήτης και σήμερα αναφέρεται ως ινσουλινοεξαρτώμενος σακχαρώδης διαβήτης.
Η απώλεια κυττάρων τύπου β του παγκρέατος είναι αποτέλεσμα μιας αυτοάνοσης απόκρισης του ανθρώπινου οργανισμού, που όμως η αιτία της είναι άγνωστη.
• Ο διαβήτης κύησης είναι τύπος διαβήτη που εμφανίζεται κατά την διάρκεια της κύησης (κοντά στην 24η εβδομάδα) λόγω των διαβητογόνων επιδράσεων των ορμονών της κύησης. Είναι πολύ σημαντική η διάγνωση και αντιμετώπισή του για την αποφυγή τυχόν επιπλοκών στο έμβρυο. Πιθανότατα, η γυναίκα που εμφανίζει διαβήτη κύησης μπορεί να εμφάνιζε σακχαρώδη διαβήτη με αύξηση του βάρους της ή με την πρόοδο της ηλικίας. Ο διαβήτης κύησης μπορεί να εξαφανιστεί με το πέρας της κύησης, να επανεμφανιστεί σε επόμενη κύηση, να επανεμφανιστεί κάποια στιγμή στο μέλλον ή και να παραμείνει. Μοιάζει αρκετά με τον σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2.

→ Διάγνωση
• Οι φυσιολογικές τιμές σακχάρου στο αίμα σε κατάσταση νηστείας (πάνω από 8 ώρες χωρίς τροφή) είναι 70-100 mg/dl ενώ πάνω από 126 mg/dl τίθεται η διάγνωση του Σακχαρώδους Διαβήτη σύμφωνα με τις συστάσεις της Αμερικάνικης Διαβητολογικής Εταιρείας.
• Οι τιμές σακχάρου αίματος νηστείας από 100-125 mg/dl είναι μια γκρίζα ζώνη την ονομάζουμε προδιαβήτη και αποτελεί μια κατάσταση κατά την οποία υπάρχει παθολογική ανοχή στην γλυκόζη και ένα πρώτο σημάδι για το άτομο να συμβουλευτεί ιατρό - διαβητολόγο.
• Ακόμα, σε άτομο με τα συμπτώματα της πολυουρίας, πολυδιψίας ή και σύγχυση, με τυχαία μέτρηση πάνω από 200 mg/dl τίθεται διάγνωση.
• Για τον διαβήτη κύησης τα όρια είναι πιο αυστηρά.

→ Επιπολασμός
Σε παγκόσμιο επίπεδο πάσχουν από διαβήτη 460 εκατομμύρια ατόμων ενώ συγκριτικά με την δεκαετία του ’80 έπασχαν από διαβήτη 60 εκατομμύρια ατόμων. Στην Ελλάδα, τα τελευταία επιδημιολογικά δεδομένα δείχνουν ότι το 10-12% του πληθυσμού έχει διαβήτη, ενώ υπάρχει και ένα ποσοστό 3-4% που δεν γνωρίζει ότι πάσχει από τη νόσο. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας εκτιμά ότι τα επόμενα 10-15 χρόνια, εάν δεν υπάρξουν συντονισμένες παρεμβάσεις, ο αριθμός των ατόμων με διαβήτη θα υπερβεί τα 600 εκατομμύρια.
→ Επιπλοκές
Ο σακχαρώδης διαβήτης λέγεται ύπουλη ή και «σιωπηλή» ασθένεια γιατί δεν παρουσιάζει συμπτωματολογία. Εκτός από την πολυουρία, πολυδιψία και την πολυφαγία και ίσως σε κάποιες υπεργλυκαιμικές ή υπογλυκαιμικές καταστάσεις την σύγχυση ή ζάλη, δεν παρουσιάζει πόνο ή άλλο σύμπτωμα που θα «ανησυχήσει» το άτομο. Για αυτό και πολλές φορές οι βλάβες που μπορεί να προκαλέσει ο διαβήτης, μπορεί να περνούν απαρατήρητες έως ότου να φτάσουν σε τελικά σημεία.

Ο σακχαρώδης διαβήτης επηρεάζει και άλλα όργανα στο ανθρώπινο σώμα και κατά κύριο λόγο τα αγγεία. Ως συνέπεια της φθοράς που προκαλεί στα αγγεία υπάρχουν οι μικροαγγειακές και μακροαγγειακές επιπλοκές του διαβήτη. Αυτές είναι η διαβητική αμφιβληστροειδοπάθεια, διαβητική νεφροπάθεια, διαβητική νευροπάθεια, διαβητική γαστροπάρεση, περιφερική αγγειοπάθεια και η καρδιαγγειακή νόσος. Τέλος, το διαβητικό πόδι είναι μια πολύ σημαντική και κρίσιμη επιπλοκή του διαβήτη που μπορεί να αποβεί επώδυνη και μοιραία για τον ασθενή και προκαλείται από τον αρρύθμιστο διαβήτη.

→ Φαρμακευτική αγωγή και θεραπεία διαβήτη
Η φαρμακευτική αγωγή για τον σακχαρώδη διαβήτη είναι πολυπληθής και με μεγάλη ποικιλία. Αρχικά, να σημειωθεί ότι για τους διαβητικούς τύπου 1, η μόνη κατάλληλη θεραπεία είναι η χρήση ινσουλίνης είτε σε ενέσεις είτε με αντλία ινσουλίνης. Για τους διαβητικούς τύπου 2, υπάρχει πληθώρα αντιδιαβητικών δισκίων με πρωταγωνίστρια στην πρώτη γραμμή την μετφορμίνη, ακολοθούν τα υπόλοιπα αντιδιαβητικά δισκία (σουλφονυλουρίες, γλινίδες, θειαζολιδινεδιόνες, αναστολείς της διπεπτιδυλικής πεπτιδάσης 4, αναστολείς συμμεταφορέα γλυκόζης-νατρίου 2, αναστολείς α-γλυκοσιδάσης), και η, νεότερης γενιάς, ενέσιμη θεραπεία με αγωνιστές GLP-1, που βοηθά και στην απώλεια σωματικού βάρους.
Είναι σημαντικό το άτομο να βρίσκεται σε συνεννόηση με τον ιατρό του, να συζητά τις ανησυχίες του για την φαρμακευτική αγωγή και να επικοινωνεί τυχόν παρενέργειες που μπορεί να δυσκολεύουν την καθημερινότητά του και κατά συνέπεια την ρύθμιση του (π.χ. υπογλυκαιμία, διάρροια, ναυτία).
→ Διατροφή και θεραπεία σακχαρώδους διαβήτη
Η διατροφή, ο υγιεινός τρόπος ζωής και η άσκηση αποτελούν τον ακρογωνιαίο λίθο της θεραπείας των ατόμων με Σακχαρώδη Διαβήτη. Στην πρώτη θέση αντιμετώπισης πριν καν από τα φάρμακα συστήνεται υγιεινή διατροφή και υγιεινός τρόπος ζωής με άσκηση. Ειδικά για τον Σακχαρώδη Διαβήτη τύπου 2 συστήνεται απώλεια βάρους τουλάχιστον 10%. Έχει φανεί ότι η απώλεια βάρους γύρω στο 7-15% του βάρους του ασθενούς έχει κλινικά οφέλη για τον ίδιο, μπορεί να μειώσει τα συμπτώματα του διαβήτη, να μειώσει την ανάγκη για φαρμακευτική αγωγή, ειδικά στα πρώτα χρόνια από την διάγνωση και μετά και να αποτελέσει πολύ καλή βάση για καλύτερη ρύθμιση μετέπειτα στην ζωή του ασθενούς. Σύμφωνα με τις συστάσεις της Αμερικάνικης Διαβητολογικής Εταιρείας δεν υπάρχει ιδανικό πρότυπο ή αναλογία θρεπτικών συστατικών για την ρύθμιση του Σακχαρώδη Διαβήτη. Παρόλα αυτά έχει μελετηθεί και έχει αποδειχθεί η αποτελεσματικότητα της Μεσογειακής Διατροφής ως ένα πρότυπο διατροφής που βοηθά στη ρύθμιση του σωματικού βάρους, τη ρύθμιση των τιμών σακχάρου αίματος, αλλά και τη ρύθμιση ευρύτερων παραγόντων για την υγεία του ασθενούς όπως η πίεση, η υψηλή χοληστερίνη και η καρδιαγγειακή υγεία. Ας μην ξεχνάμε το γεγονός ότι εκτός των επιπλοκών του διαβήτη, οι διαβητικοί ασθενείς κινδυνεύουν από καρδιαγγειακά συμβάντα (εγκεφαλικό, έμφραγμα, στηθάγχη) και η Μεσογειακή Διατροφή έχει αποδείξει ότι δρα προστατευτικά για την καρδιαγγειακή υγεία, λόγω των τροφίμων που περιέχει.
Ακόμα, η φυτοφαγική ή αλλιώς χορτοφαγική διατροφή, έχει δείξει επίσης πολύ καλά οφέλη για την ρύθμιση των ασθενών με διαβήτη όπως και ένα διατροφικό πρότυπο χαμηλό σε λίπος και ιδιαίτερα κορεσμένα λιπαρά οξέα. Με τον όρο κορεσμένα λιπαρά οξέα εννοούμε διατροφικό λίπος που προέρχεται από ζωικές τροφές υψηλές σε λίπος π.χ. λουκάνικα, πανσέτα, τηγανιτά τρόφιμα, fast food, τυποποιημένα σνακ και γλυκά, αλλά και ειδικά το κόκκινο κρέας που ενοχοποιείται για καρκινογένεση και καρδιαγγειακά συμβάντα.
Ακόμα, η διατροφή χαμηλή σε υδατάνθρακες αποτελεί μια επιλογή ωστόσο πάντα με σωστή καθοδήγηση από διαιτολόγο-διατροφολόγο. Η διατροφή πολύ χαμηλών υδατανθράκων ή και η κετογονική, μπορεί να οδηγήσει σε σοβαρές παρενέργειες και για αυτό δεν συστήνεται ιδιαίτερα.

Επομένως, γενικότερα συστήνεται μια υγιεινή διατροφή υψηλή σε φυτικές ίνες, ω-3 λιπαρά οξέα και αντιοξειδωτικά και χαμηλή σε γλυκαιμικό δείκτη και κορεσμένα λιπαρά οξέα. Συγκεκριμένα είναι καλό να καταναλώνουμε:
• 1-2 φορές την εβδομάδα ψάρι
• 3-4 φορές την εβδομάδα όσπρια
• 2-3 φορές την εβδομάδα πουλερικά
• καθημερινά φρούτα και λαχανικά (3-4 μερίδες ημερησίως)
• γαλακτοκομικά χαμηλά σε λίπος και χωρίς ζάχαρη και
• καθημερινά έξτρα παρθένο ελαιόλαδο και ξηρούς καρπούς πλούσιους σε ω-3 λιπαρά οξέα και αντιοξειδωτικά (π.χ. αμύγδαλα, καρύδια).

→ Τι είναι ο γλυκαιμικός δείκτης;
Γλυκαιμικό δείκτη ονομάζουμε την απόκριση του σώματος σε αύξηση των επιπέδων γλυκόζης στο αίμα έπειτα από κατανάλωση υδατανθρακούχου τροφίμου. Ένα τρόφιμο όπως το ρύζι, το λευκό ψωμί, η βραστή πατάτα, το καλαμπόκι, τα φρούτα και τα λευκά ζυμαρικά, αυξάνουν αρκετά και απότομα το σάκχαρο στο αίμα και για αυτό λέγονται τρόφιμα μετρίου γλυκαιμικού δείκτη.

Αντίθετα, τα λαχανικά και τα όσπρια λόγω φυτικών ινών αυξάνουν καθυστερημένα και πιο ήπια το σάκχαρο στο αίμα για αυτό λέγονται τροφές χαμηλού γλυκαιμικού δείκτη.

Το μέλι, η ζάχαρη, τα αναψυκτικά, οι χυμοί και τα σιρόπια αυξάνουν πολύ γρήγορα και πολύ υψηλά το σάκχαρο στο αίμα και για αυτό χαρακτηρίζονται ως τρόφιμα υψηλού γλυκαιμικού δείκτη.

Στόχος είναι η μέτρια κατανάλωση τροφίμων μετρίου γλυκαιμικού δείκτη και η υψηλή κατανάλωση τροφίμων χαμηλού γλυκαιμικού δείκτη. Τα τρόφιμα υψηλού γλυκαιμικού δείκτη καλό είναι να αποφεύγονται από τα άτομα με διαβήτη ή έστω να καταναλώνονται σε μικρό βαθμό και πάντα με συνδυασμό τροφίμων χαμηλού γλυκαιμικού δείκτη ή τροφίμων πλούσιων σε πρωτεΐνη ή υγιεινό λίπος (π.χ. γιαούρτι με φρούτα).

→ Η μέθοδος του διαβητικού πιάτου
Μεγάλη σημασία παίζει και η μέθοδος του πιάτου (γνωστό στην βιβλιογραφια σαν myplate ή diabetic plate) όπου βασίζεται στις συστάσεις όλων των επίσημων φορέων για υγιεινή διατροφή και ουσιαστικά καθορίζει το πώς πρέπει να είναι το πιάτο μας καθημερινά. Συγκεκριμένα, η Αμερικάνικη Διαβητολογική Εταιρεία ορίζει το διαβητικό πιάτο στα 23 εκατοστά διάμετρο. Το πιάτο μας, λοιπόν, πρέπει να αποτελείται ½ από μη αμυλούχα λαχανικά (π.χ. μαρούλι, πράσινα φυλλώδη λαχανικά, καρότο), ¼ άλιπο κρέας (πχ πουλερικά, ψάρι) και ¼ από αμυλούχα τρόφιμα (πχ ψωμί, ρύζι, πατάτα, ζυμαρικά). Τα αμυλούχα τρόφιμα είναι καλό να είναι από σύνθετους υδατάνθρακες που είναι χαμηλότερου γλυκαιμικού δείκτη και να έχουν αρκετές φυτικές ίνες π.χ. ψωμί ολικής άλεσης, γλυκοπατάτα, καστανό ρύζι, κινόα, φαγόπυρο, πλιγούρι.
Σημαντικό για ένα διαβητικό άτομο είναι να θυμάται/γνωρίζει ότι δεν απαγορεύονται οι υδατάνθρακες ωστόσο πρέπει να γίνεται σωστή διαχείρισή τους.

Τα άτομα με διαβήτη είναι σημαντικό να συμβουλεύονται και να παρακολουθούνται από πτυχιούχο Διαιτολόγο - Διατροφολόγο με άδεια ασκήσεως επαγγέλματος, καθώς μαζί με τον Διαβητολόγο και τους άλλους επιστήμονες υγείας αποτελούν τη διεπιστημονική ομάδα που θα βοηθήσουν το άτομο να πετύχει την βέλτιστη ρύθμιση και αυτοδιαχείριση του διαβήτη.

<Δεκάλογος για τον διαβήτη>
1. Επίτευξη και διατήρηση ενός υγιούς σωματικού βάρους.
2. Προσοχή στο αλκοόλ, μπορεί να προκαλέσει σοβαρή υπογλυκαιμία.
3. Τακτικός αυτοέλεγχος του σακχάρου.
4. Επίσκεψη στον ιατρό τουλάχιστον 1-2 φορές το χρόνο (αν είναι καλή η ρύθμιση) ή και πιο συχνά.
5. Διατροφική εκπαίδευση από διαιτολόγο για την καλύτερη ευελιξία στην καθημερινότητα.
6. Υγιεινή διατροφή με τρόφιμα όλων των ομάδων σε σωστή ισορροπία.
7. Μέτρια Σωματική δραστηριότητα π.χ. 1 ώρα περπάτημα την ημέρα ή 10.000 βήματα.
8. Συνεχής εκπαίδευση για την καλύτερη αυτορρύθμιση.
9. Η καλή ρύθμιση στην αρχή της νόσου έχει την καλύτερη έκβαση με τη πορεία των χρόνων.
10. Μάθε τον διαβήτη σου να ζει μαζί σου και όχι εσύ με αυτόν!

Βιβλιογραφία
1. Standards of Medical Care in Diabetes—2021 American Diabetes Association Diabetes Care Jan 2021, 44 (Supplement 1) S53-S72; DOI: 10.2337/dc21-S005
2. Καραμήτσος Δ. Διαβητική Νευροπάθεια. Διαβητολογία. Θεωρία και πρακτική στην αντιμετώπιση του Σακχαρώδη Διαβήτη. Ιατρικές και επιστημονικές εκδόσεις Σιώκης. Αθήνα 2009