Η συζήτηση για τη σεξουαλικότητα είναι μια συνεχής διαδικασία

Πολλοί γονείς ενδεχομένως έχουν στο μυαλό τους τη συζήτηση για το σεξ ως μια μεγάλη, δύσκολη και σημαντική συζήτηση, η οποία λαμβάνει χώρα αφού το παιδί μπει στην εφηβεία ή στην καλύτερη περίπτωση λίγο πριν. Η ψυχοσεξουαλική ανάπτυξη του παιδιού, όμως, είναι μια συνεχής διαδικασία που ξεκινά από πολύ νωρίς και για αυτό η συζήτηση για τη σεξουαλικότητα θα πρέπει να είναι και αυτή συνεχής, με το περιεχόμενό της να προσαρμόζεται στις ανάγκες, τις απορίες και τον βαθμό ετοιμότητας του παιδιού. Πρόκειται για συζητήσεις της καθημερινότητας που μπορούν να καθοδηγούνται από τον ένα ή και τους δυο γονείς, ανάλογα με το πότε θα προκύψει η αφορμή ή η ανάγκη.

Σημαντικό, ωστόσο, είναι οι γονείς να έχουν μια κοινή γραμμή ως προς το πώς θα χειρίζονται τις ερωτήσεις του παιδιού, πάντα με γνώμονα την ειλικρίνεια και την προσαρμογή στην φάση της ψυχοσεξουαλικής του ανάπτυξης. Η συζήτηση αυτή σαφώς έχει έναν διδακτικό και αναλυτικό χαρακτήρα, αλλά είναι σημαντικό οι γονείς πρώτα να ακούν με προσοχή τις απορίες του παιδιού και εάν χρειαστεί να κάνουν διευκρινιστικές ερωτήσεις.

Η διαδικασία της συζήτησης για τη σεξουαλικότητα καλό είναι να ξεκινήσει πριν ακόμα το παιδί ξεκινήσει να μιλάει. Χωρίς να απαγορεύονται τα υποκοριστικά ή τα ψευδώνυμα, το παιδί θα πρέπει να γνωρίζει τους ανατομικά σωστούς όρους, όπως πέος, αιδοίο, κόλπος, κλειτορίδα, θηλές, καθώς μπορεί να είναι πολύ χρήσιμοι στην επικοινωνία σχετικά με προβλήματα υγείας ή τραυματισμούς. Ταυτόχρονα, η πρώιμη υιοθέτησή τους θα διευκολύνει τις μετέπειτα συζητήσεις σχετικά με τους ρόλους και τις ταυτότητες φύλου. Είναι επίσης σημαντικό τα γεννητικά όργανα του παιδιού να αντιμετωπίζονται με τον ίδιο τρόπο που αντιμετωπίζονται άλλα μέρη του σώματος, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν μπαίνουν από αυτή κιόλας την ηλικία όρια.

Η ηλικία των 2 είναι κατάλληλη για να προσδιοριστεί το που και το πότε το παιδί μπορεί να εξερευνήσει το σώμα του. Οι κανόνες της ιδιωτικότητας εξηγούνται με ευγένεια και σεβασμό προς τις ανάγκες του παιδιού χωρίς να του δημιουργούν ντροπή και ενοχή.

Λίγο αργότερα στην ηλικιακή ομάδα 2-5 τα παιδιά πρέπει να μάθουν τη σημασία της συγκατάθεσης στο άγγιγμα. Συγκεκριμένα είναι ζωτικής σημασίας για τα μικρά παιδιά να ρωτούν πριν αγγίξουν κάποιον άλλο, αλλά και να γνωρίζουν πότε είναι εντάξει να δέχονται τα ίδια ένα άγγιγμα. Χρήσιμα για τη δημιουργία μιας πιο διαισθητικής κατανόησης της συγκατάθεσης είναι παιχνίδια με βάση την αφή, όπως το γαργάλημα σε συνδυασμό με τη διεκδίκηση των ορίων και από τα δύο μέρη.

Σε αυτήν την ηλικία, τα παιδιά ενδέχεται να είναι πολύ περίεργα για το σώμα του άλλου. Στο σημείο αυτό πρέπει να μπουν ξεκάθαροι κανόνες αναφορικά με το πότε επιτρέπεται να είναι γυμνά. Μπορεί επίσης να ξεκινήσουν οι ερωτήσεις για το πώς γίνονται τα μωρά. Η ποσότητα των λεπτομερειών που θα δοθούν εξαρτάται κυρίως από το βαθμό αντίληψης και κατανόησης του παιδιού. Σε πρώτη φάση μπορεί να γίνει λόγος για τη συνάντηση του σπέρματος και του ωαρίου δυο ενηλίκων. Οι λεπτομέρειες της συνάντησης μπορούν να αναφερθούν αργότερα. Σε κάθε περίπτωση όμως είναι σημαντικό οι γονείς να μη δίνουν ψευδείς πληροφορίες, να ακολουθούν τις ερωτήσεις του παιδιού και να μην αρνούνται την απάντηση χωρίς εξήγηση.

Στις ηλικίες 6-8 η συζήτηση για το σεξ μπορεί να συμβαδίζει με ένα άλλο βασικό θέμα, την εφηβεία. Βεβαίως οι πληροφορίες θα πρέπει να είναι περιορισμένες κι εντός του πλαισίου της κατανόησης, ενώ οι περισσότερες λεπτομέρειες φυλάσσονται για αργότερα, όταν τα παιδιά θα αρχίσουν να παρατηρούν τα σημάδια της εφηβείας στο σώμα τους. Επίσης είναι ίσως η κατάλληλη στιγμή να εξηγηθούν οι μηχανισμοί του σεξ, ενδεχομένως με τη βοήθεια κάποιου βιβλίου.

Στις ηλικίες 9-12 η συζήτηση θα πρέπει να επικεντρωθεί σε ζητήματα διάκρισης φύλου με χρήση παραδειγμάτων ατόμων που έχουν ξεπεράσει τα δυσλειτουργικά στερεότυπα. Μέχρι την ηλικία των 11, καλό είναι να ξεκινήσει η συζήτηση σχετικά με τις σεξουαλικές επιλογές και το ασφαλέστερο σεξ, η οποία είναι ιδιαίτερα κρίσιμη, καθώς η έρευνα δείχνει ότι οι έφηβοι κάνουν καλύτερες επιλογές όταν γνωρίζουν τους κινδύνους.

Δεδομένου ότι αυτή η ηλικιακή ομάδα έχει γενικά μεγαλύτερη ελευθερία στο διαδίκτυο, είναι καλή ιδέα να συζητηθεί και η ασφαλής χρήση που διέπεται από βασικές αξίες και καθιερωμένους κανόνες. Οι γονείς οφείλουν να μιλήσουν ανοιχτά για το sexting και τον διαδικτυακό εκφοβισμό και να διασφαλίσουν ότι το παιδί τους κατανοεί τι σημαίνει να επιδεικνύει και να διεκδικεί τον σεβασμό όταν δραστηριοποιείται στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.

Η πρώιμη έναρξη της συζήτησης για το σεξ και τη σεξουαλικότητα αποδίδει τους καρπούς της μόλις τα παιδιά μπουν στην εφηβεία. Εάν τα παιδιά θεωρούν τους γονείς τους ανοιχτούς στη συζήτηση αυτών των θεμάτων, πιθανότατα θα αισθάνονται πιο άνετα να τους εμπιστευτούν και να κάνουν ερωτήσεις. Εάν όμως το σεξ ήταν μέχρι τώρα θέμα ταμπού, η πρόθεση των γονέων να ανοίξουν το ζήτημα μπορεί να συναντήσει την επιφυλακτικότητα των παιδιών. Ωστόσο, στην περίπτωση που η σεξουαλικότητα δεν έχει συζητηθεί επαρκώς στο παρελθόν, οι γονείς μπορούν να το αλλάξουν αυτό στην ιδιαίτερα κρίσιμη περίοδο της εφηβείας. Οι ειδικοί, άλλωστε, επισημαίνουν ότι ακόμα κι εάν τα παιδιά δε συμμετέχουν αρχικά ενεργά στη συζήτηση αλλά είναι απλοί ακροατές, αυτή ενδέχεται να είναι πραγματικά καθησυχαστική.

Κρίνεται σκόπιμο ωστόσο να τονισθεί ότι οι έφηβοι σε κάποιες περιπτώσεις χρειάζονται λιγότερη συζήτηση και περισσότερη κατεύθυνση και υποστήριξη αναφορικά με την επιλογή των κατάλληλων μεθόδων αντισύλληψης και προστασίας από τα σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα. Εάν κάτι είναι σημαντικό να συζητηθεί σε αυτή τη φάση είναι το ζήτημα της συγκατάθεσης στις σεξουαλικές σχέσεις. Οι γονείς οφείλουν να βρουν τους κατάλληλους τρόπους ώστε να βοηθήσουν τα παιδιά να προστατευθούν από την πίεση που μπορεί να ασκείται από τις κοινωνικές τάσεις και τους συνομηλίκους, κάνοντας ειδική μνεία στη χρήση αλκοόλ και ουσιών που ενδέχεται να επηρεάσουν την κρίση του εφήβου.

Σε κάθε περίπτωση, τονίζεται ότι ακόμα κι εάν οι γονείς έχουν καθυστερήσει τη συζήτηση για το σεξ και τη σεξουαλικότητα, είναι ξεκάθαρα ωφέλιμο για τα παιδιά να την ξεκινήσουν οποιαδήποτε στιγμή. Σε αυτό το όμορφο, πολυδιάστατο και απαιτητικό ταξίδι της σεξουαλικότητας, τα παιδιά χρειάζονται τους γονείς να λειτουργήσουν ως ειλικρινείς υποστηρικτές που βάζουν όρια, σέβονται τις επιλογές του παιδιού, ρίχνουν φως στα σκοτεινά σημεία και βοηθούν το παιδί να αναπτύξει μια υγιή σχέση με το σώμα του και τους τρόπους απόλαυσης.