Πανάδες : Γιατί εμφανίζονται; Πώς αντιμετωπίζονται ;

Οι πανάδες, αυτό που επιστημονικά ονομάζουμε μέλασμα, είναι μια χρόνια δερματοπάθεια που εμφανίζεται ως καφέ σκουρόχρωμες κηλίδες και πλάκες, συνήθως συμμετρικά κατανεμημένες, σε ηλιοεκτεθειμένες περιοχές του δέρματος. Οι κύριες περιοχές εντόπισης είναι το πρόσωπο (μέτωπο, μύτη, μάγουλα, δέρμα πάνω από το άνω χείλος, πηγούνι, περιοχή κάτω γνάθου), ενίοτε ο λαιμός και το ντεκολτέ και λιγότερο συχνά τα άνω άκρα και η ράχη. Το μέλασμα αποτελεί συχνότερο πρόβλημα του γυναικείου φύλου, καθώς το 90% των ασθενών είναι γυναίκες, ενώ είναι επίσης συχνότερο σε πιο σκούρους φωτότυπους δέρματος. Εμφανίζεται όχι πριν την εφηβεία και αποτελεί έντονο κοσμητικό πρόβλημα, για όσα άτομα το φέρουν.

Αίτια εμφάνισης μελάσματος
Το μέλασμα δημιουργείται, όταν σε μια ορισμένη περιοχή του δέρματος τα μελανινοκύτταρα (δηλαδή τα κύτταρα που είναι υπεύθυνα για το χρώμα του δέρματός μας) παράγουν υπερβολικές ποσότητες μελανίνης, η οποία εναποτίθεται στο δέρμα επιφανειακά ή βαθύτερα και του δίνει σκούρα χροιά. Το γιατί τα κύτταρα αυτά διεγείρονται, ώστε να παράγουν πολλή μελανίνη και έτσι να αυξάνουν τοπικά τη χροιά του δέρματος, είναι πολυπαραγοντικό και όχι εντελώς ξεκάθαρο.
Σίγουρα, ο βασικότερος παράγοντας για την εμφάνιση του μελάσματος είναι η ηλιακή ακτινοβολία. Επίσης, η ορμονική δραστηριότητα αποτελεί πολύ σημαντική αιτία, γεγονός που αποδεικνύεται από τη συχνότερη εμφάνισή του στις γυναίκες, στην εγκυμοσύνη καθώς και σε λήψη αντισυλληπτικών σκευασμάτων. Επιπρόσθετα, υπάρχει εξακριβωμένη γενετική προδιάθεση για την εμφάνιση των πανάδων. Τέλος, ορισμένες φορές ενοχοποιείται η χρήση φωτοτοξικών φαρμάκων ή καλλυντικών.

Τρόποι Πρόληψης και θεραπείας
Η θεραπεία του μελάσματος αποτελεί πρόκληση, λόγω της μεγάλης πιθανότητας επανεμφάνισής του μετά τη διακοπή της θεραπείας ή μετά από επανέκθεση στον ήλιο, γεγονός που δεν είναι εύκολο να αποφευχθεί στη χώρα μας. Η θεραπεία θα πρέπει να περιλαμβάνει οπωσδήποτε γενικά μέτρα προστασίας και πρόληψης του μελάσματος, στα οποία συγκαταλέγονται:
1. η χρήση ευρέος φάσματος αντηλιακού με υψηλή προστασία από τις UVB+UVA ακτίνες και κατά προτίμηση με φυσικά φίλτρα (οξείδιο του ψευδαργύρου/διοξείδιο του τιτανίου) σε όλη τη διάρκεια του έτους και όχι μόνο το καλοκαίρι, σε επαρκείς ποσότητες και με συχνή ανανέωσή του σε περίπτωση μακροχρόνιας ημερήσιας ηλιοέκθεσης
2. η αποφυγή έκθεσης στον ήλιο και η χρήση σκίασης (πλατύγυρο καπέλο, γυαλιά ηλίου)
3. η αποφυγή λήψης αντισυλληπτικών δισκίων
4. η αποφυγή φωτοτοξικών φαρμάκων
5. η χρήση ήπιων προϊόντων περιποίησης προσώπου, καθώς ο ερεθισμός του δέρματος μπορεί να προκαλέσει αντιδραστική υπερμελάγχρωση (αύξηση μελανίνης)
6. η αποφυγή αποτρίχωσης με κερί στο πρόσωπο.

Πέρα από τα γενικά μέτρα πρόληψης, η βάση της θεραπευτικής προσέγγισης του μελάσματος είναι η χρήση τοπικών λευκαντικών-αποχρωματιστικών παραγόντων.
Σε αυτούς συγκαταλέγονται:
• η υδροκινόνη, η οποία χορηγείται με ιατρική συνταγή μόνη της ή σε γαληνικά σκευάσματα (μίγματα), σε διάφορες συγκεντρώσεις ανάλογα με τη βαρύτητα του μελάσματος και για περιορισμένα χρονικά διαστήματα, λόγω του κινδύνου παρενεργειών (ερεθισμός του δέρματος, μη αναστρέψιμη οχρόνωση, δηλαδή μελανές/κυανές κηλίδες από τη λανθασμένη χρήση της).
• τα τοπικά ρετινοειδή, τα οποία μειώνουν τη δραστηριότητα των μελανινοκυττάρων, αυξάνουν την ταχύτητα ανανέωσης της επιδερμίδας και βοηθούν την εισχώρηση άλλων τοπικών σκευασμάτων, με πιθανές παρενέργειες την ξηρότητα και το ερύθημα του δέρματος.
• το αζελαϊκό οξύ, συνήθως σε συγκέντρωση 20%, το οποίο έχει το πλεονέκτημα ότι μπορεί να χρησιμοποιηθεί και κατά τη διάρκεια της κύησης, με πάλι πιθανή παρενέργεια τον τοπικό ερεθισμό
• το κοχικό οξύ και το ασκορβικό οξύ, τα οποία περιλαμβάνονται μερικές φορές και σε ενυδατικά σκευάσματα.
• Τα τελευταία έτη, για τη θεραπεία των πανάδων δοκιμάζεται και χρησιμοποιείται το τρανεξαμικό οξύ σε τοπική μορφή αλλά με μεγαλύτερη επιτυχία σε μορφή χαπιού. Πρόκειται για ένα φάρμακο που χρησιμοποιείται για τη διακοπή αιμορραγιών, αλλά βρέθηκε πως παρεμβαίνει επίσης στη διαδικασία σχηματισμού της μελανίνης, μειώνοντας έτσι το μέλασμα. Εμφανίζει ήπιες παρενέργειες, όπως κεφαλαγία, μυαλγίες/αρθραλγίες και συμπτώματα από το ανώτερο αναπνευστικό, αλλά χρειάζεται προσεκτική επιλογή των ασθενών που θα το λάβουν, γιατί μπορεί να αυξήσει τα θρομβοεμβολικά επεισόδια σε άτομα που έχουν προδιάθεση γι’ αυτά.
• Επίσης, δοκιμάζεται και το εκχύλισμα του φυτού polypodium leucotomos (ένα είδος φτέρης της κεντρικής Αμερικής) σε από του στόματος χορήγηση για τη θεραπεία του μελάσματος, καθώς και πλείστες άλλες ουσίες, όπως η γλουταθειόνη και οι προανθοκυανιδίνες, με μη εξακριβωμένα ακόμη αποτελέσματα.

Επίσης, για την αντιμετώπιση των πανάδων χρησιμοποιούνται:
• τα χημικά πήλινγκ, ιδίως μικρού βάθους, με κυριότερα το γλυκολικό οξύ, το σαλικυλικό οξύ και το τριχλωροξικό οξύ σε χαμηλές συγκεντρώσεις
• τα laser και οι πηγές φωτός
• η μικροδερμοαπόξεση.
ΠΡΟΣΟΧΗ: Οι παραπάνω εφαρμογές ενέχουν τον κίνδυνο ερεθισμού της επιδερμίδας και επακόλουθης αντιδραστικής υπερμελάγχρωσης. Συνεπώς χρησιμοποιούνται με φειδώ, σε επιλεγμένους ασθενείς και συνήθως σε συνδυασμό με χρήση τοπικών λευκαντικών παραγόντων, για την αποφυγή παρενεργειών.

Μπορούμε να πούμε πως οι πανάδες μπορεί να αποτελούν αμιγώς κοσμητικό πρόβλημα, επιβαρύνουν όμως σημαντικά την ποιότητα ζωής του ατόμου που τις φέρει. Η θεραπεία τους είναι πρόκληση για το δερματολόγο, ο οποίος καλείται να αντιμετωπίσει μια δύσκολη πάθηση χωρίς βέβαιη ίαση και με αυξημένη πιθανότητα υποτροπών.
Πρόκληση όμως αποτελεί και για τους ασθενείς, οι οποίοι καλούνται, πέρα από την εφαρμογή μακροχρόνιων θεραπειών, να υιοθετήσουν μια μόνιμη αλλαγή στον τρόπο ζωής τους, αποφεύγοντας την έκθεση του προσώπου στον ήλιο, γεγονός το οποίο είναι αρκετά δύσκολα εφαρμόσιμο στην ηλιόλουστη χώρα μας.
Η καλή συνεργασία γιατρού και ασθενή συνιστά και πάλι την καλύτερη συνταγή, για την επίτευξη του βέλτιστου αποτελέσματος!