Το παιδί στην ψηφιακή εποχή

Ο κόσμος μας γίνεται όλο και περισσότερο ψηφιακός κι ενώ οι παλαιότερες γενιές καλούνται να προσαρμοστούν στη νέα τάξη πραγμάτων, τα παιδιά γεννιούνται και μεγαλώνουν στην ψηφιακή εποχή. Είναι δηλαδή, σύμφωνα με τον αγγλικό όρο, digital natives. Βλέπουμε λοιπόν νήπια να εξοικειώνονται ταχύτατα με τις οθόνες αφής, τρίχρονα να χειρίζονται θεσπέσια το τάμπλετ και παιδιά του δημοτικού να πλοηγούνται με άνεση στο διαδίκτυο και σύντομα να διεκδικούν το δικό τους smartphone.
Πολλοί είναι αυτοί που βιάζονται να χαρακτηρίσουν αυτές τις αλλαγές ως αρνητικές. Σε αυτό έχουν συμβάλλει μεταξύ άλλων οι μελέτες που υποστηρίζουν ότι η υπερβολική χρήση της οθόνης μπορεί να επηρεάσει τις γνωστικές λειτουργίες του παιδιού, καθώς και την ποσότητα και ποιότητα του ύπνου.
Ταυτόχρονα υπάρχουν ευρήματα που υποστηρίζουν ότι η προσήλωση στον ψηφιακό κόσμο μπορεί να έχει επιπτώσεις στην ψυχική υγεία και διάθεση των παιδιών, καθώς και να καλλιεργήσει μια εμμονή με την εικόνα, όπως αυτή προβάλλεται στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Όταν η εικόνα έχει την πρωτοκαθεδρία, τα παιδιά μπαίνουν στη λογική της συνεχούς σύγκρισης με τους συνομήλικους τους, η αυτοπεποίθησή τους μειώνεται κι ενδέχεται να πέσουν θύματα cyberbulling με αυξημένο κίνδυνο να δεχτούν εκφοβισμό και στην πραγματική ζωή.
Παράλληλα, όσο η διαδικτυακή επικοινωνία τείνει να αντικαθιστά την πραγματική, τα παιδιά μεγαλώνουν χωρίς να εκπαιδεύονται στη μη λεκτική επικοινωνία με αποτέλεσμα να υστερούν σε δεξιότητες απαραίτητες για την κατανόηση των συναισθημάτων των άλλων.

Τα όρια δίνουν την λύση
Η λύση βέβαια δεν είναι να απομακρύνουμε τα παιδιά από οτιδήποτε ψηφιακό. Οι τεχνολογικές δεξιότητες, άλλωστε, είναι απαραίτητες από τη στιγμή που το ψηφιακό στοιχείο έχει εισχωρήσει δυναμικά σε όλους τους τομείς της ζωής, συμπεριλαμβανομένης και της εκπαίδευσης. Παράλληλα με τη σωστή χρήση των media το παιδί μπορεί να καλλιεργήσει δεξιότητες όπως είναι η συνεργασία και η επικοινωνία σε ομάδες, ενώ ταυτόχρονα του δίνεται η ευκαιρία να επικοινωνεί με φίλους που μένουν μακριά, καθώς και να γνωρίζει άτομα από όλο το κόσμο, κατανοώντας καλύτερα την έννοια της διαφορετικότητας.

Η λύση λοιπόν βρίσκεται στον εντοπισμό των κατάλληλων ορίων της χρήσης των ψηφιακών μέσων. Σύμφωνα με τις κατευθυντήριες οδηγίες που έχει εκδώσει η Αμερικανική Ακαδημία Παιδιάτρων:
• παιδιά κάτω των 18 μηνών δε θα πρέπει να έρχονται σε επαφή με οθόνη με μόνη εξαίρεση την επικοινωνία με οικείους
• παιδιά από 18-24 μηνών μπορούν να παρακολουθούν σύντομα εκπαιδευτικά προγράμματα υπό καθοδήγηση
• για παιδιά 2-5 ετών προβλέπεται η εποπτευόμενη παρακολούθηση ποιοτικών προγραμμάτων
• για παιδιά άνω των 6 ετών η επαφή με ψηφιακά μέσα θα πρέπει να είναι εποπτευόμενη και να έχει σταθερά όρια.

Οι ειδικοί ωστόσο αρχίζουν να δίνουν σημασία περισσότερο στην ποιότητα των ψηφιακών προγραμμάτων πάρα στον χρόνο ενασχόλησης με τα media. Επισημαίνουν μάλιστα ότι τα προβλήματα αρχίζουν όταν η επαφή με τον ψηφιακό κόσμο εκτοπίζει τη φυσική δραστηριότητα του παιδιού, υπονομεύει την επιθυμία του να εξερευνήσει τον πραγματικό κόσμο, επηρεάζει τον ύπνο, τη διάθεση και την αυτοπεποίθηση του και περιορίζει την ανθρώπινη επαφή. Στο σημείο αυτό ο ρόλος των γονέων είναι ζωτικής σημασίας ώστε να τεθούν όρια και να βρεθούν οι ισορροπίες ανάμεσα στα οφέλη και τις βλαπτικές επιδράσεις.
Καταρχάς ο γονέας οφείλει να γνωρίζει το σύνολο της ψηφιακής δραστηριότητας του παιδιού και να θέτει ξεκάθαρα και σταθερά όρια. Τα παιδιά χρειάζονται τα όρια και τα περιμένουν, ακόμα κι αν έχουν τις αντιρρήσεις τους, καθώς τους παρέχουν την απαραίτητη ασφάλεια και τα βοηθούν να προσανατολιστούν.

Η καλύτερη οριοθέτηση γίνεται μέσω της ενθάρρυνσης δραστηριοτήτων που προσφέρουν ευχαρίστηση στο παιδί, όπως είναι το παιχνίδι χωρίς ψηφιακά μέσα που περιλαμβάνει την επαφή με άλλα παιδιά και τη δυνατότητα εξερεύνησης του φυσικού περιβάλλοντος. Το ηλεκτρονικό παιχνίδι έχει πάντα μια αυστηρά δεδομένη μορφή και δεν προάγει τη δημιουργικότητα, ενώ το ελεύθερο παιχνίδι στον έξω κόσμο οξύνει τη φαντασία και την επινοητικότητα.

Επίσης καλό είναι το παιδί να μάθει ότι το ψηφιακό παιχνίδι δε χρειάζεται να είναι μοναχικό. Ο γονέας μπορεί να παίξει μαζί του, καθώς και να αλληλεπιδρά στα μέσα κοινωνικής δικτύωσής, χωρίς όμως επικριτική διάθεση. Τα παιδιά άλλωστε μαθαίνουν σε μεγάλο βαθμό μέσω της μίμησης και ο γονέας μπορεί να λειτουργήσει ως πρότυπο και να διδάξει τόσο την καλή διαδικτυακή συμπεριφορά όσο και τη σωστή και μετρημένη χρήση των media.
Καθώς τα ψηφιακά μέσα έχουν την ικανότητα να απασχολούν τα παιδιά και να τα κρατούν ήσυχα, συχνά συνιστούν τον μεγάλο πειρασμό των κουρασμένων γονέων. Ειναι πολύ σημαντικό ωστόσο να μη χρησιμοποιούνται ως αντάλλαγμα για τη συμμόρφωση σε μια οδηγία ή ως μέσο για την αποκατάσταση της ηρεμίας μετά από ένα επεισόδιο έντασης. Τα παιδιά είναι απαραίτητο να εκπαιδευτούν ώστε να αναγνωρίζουν και να χειρίζονται να συναισθήματα τους, να λύνουν τα προβλήματα μέσω συζήτησης και να βρίσκουν διάφορες στρατηγικές ώστε να μη βαριούνται. Όσο περισσότερο καλούνται να βρουν νέους τρόπους, τόσο πιο επινοητικά θα γίνονται.

Τέλος, είναι πολύ σημαντικό τα παιδιά να ενημερώνονται από νωρίς για τους κίνδυνους τους διαδικτύου και να κατανοούν τη σημασία της ιδιωτικότητας και της λήψης μέτρων προστασίας. Τα όποια λάθη είναι καλό να αντιμετωπίζονται με ενσυναίσθηση και να μετατρέπονται σε ευκαιρίες για μάθηση. Ωστόσο κάποιες συμπεριφορές όπως είναι ο διαδικτυακός εκφοβισμός άλλων, καθώς και η αποστολή ή ανάρτηση υλικού με δυνητικά άσχημες συνέπειες για την εικόνα του παιδιού δε θα πρέπει να γίνονται αποδεκτές και το όριο θα πρέπει να είναι σαφές. Οι γονείς είναι σημαντικό να παρακολουθούν προσεκτικά την ψηφιακή δραστηριότητα των παιδιών κι εάν δουν ότι προκύπτουν ζητήματα που δεν μπορούν μόνοι τους να διαχειριστούν, να ζητήσουν άμεσα τη βοήθεια ειδικού.

Συμπερασματικά, τα οφέλη της ψηφιακής εποχής, υπό την προϋπόθεση της οριοθετημένης χρήσης, είναι πολλά τόσο για τα παιδιά όσο και για τους ενήλικες. Είναι σημαντικό, όμως, να κρατήσουμε την ανθρώπινη επαφή και την φυσική αλληλεπίδραση σε πρώτο πλάνο έτσι ώστε να μην ατροφήσουν υπό τη σκιά των ψηφιακών μέσων και της υψηλής τεχνολογίας.